Poznaj historię tunelu ucieczkowego z niemieckiego obozu jenieckiego Oflag II D Gross Born

Przygotował: Dariusz Czerniawski, Izba Muzealna w Bornem Sulinowie

Obóz jeniecki Oflag II D Gross Born – Westfalenhof utworzono 01.06.1940 r. dla francuskich oficerów i ordynansów, w miejscu gdzie wcześniej znajdował się Stalag II E, w którym przebywali polscy jeńcy wojenni (szeregowi i podoficerowie). Pierwsi Francuzi dotarli do tego obozu w połowie czerwca 1940 r. Obóz stanowiły drewniane baraki, pierwotnie wybudowane przez Niemców w 1935 r. dla niemieckich robotników, którzy wznosili koszary w pobliskim Kłominie.

Już od początku pobytu francuscy oficerowie próbowali uciekać z obozu używając różnych forteli. Nie wszystkie ucieczki zakończyły się pomyślnie. W dniu 27.03.1941 r. trzej francuscy oficerowie – Aloyse Klein, Jaques Branet i Alain de Boissieu – niesieni na ramionach przez swoich kolegów, ukryci pod płaszczem, uciekli w czasie spaceru poza teren obozu. Uciekinierzy ubrani w cywilne ubrania dotarli do stacji kolejowej w Nadarzycach. Aloyse Klein bezskutecznie usiłował kupić bilety kolejowe. Nie pomogła bardzo dobra znajomość języka niemieckiego – bez dokumentów zakup biletów okazał się niemożliwy. Oficerowie ominęli koszary w Bornem Sulinowie i pieszo dotarli do miejscowości Łubowo, gdzie bez przeszkód kupili bilety kolejowe na pociąg do Chojnic. Z Chojnic dotarli do Królewca, a następnie przekroczyli granicę niemiecko – litewską i znaleźli się na Litwie zaanektowanej przez Związek Radziecki. Zostali pojmani przez żołnierzy Armii Czerwonej i przewiezieni do miejscowości Miczurin znajdującej się na południe od Moskwy. Po niemieckiej napaści na Związek Radziecki, dzięki staraniom rządu generała de Gaulla, uciekinierzy z Oflagu II D Gross Born przez Archangielsk dotarli do Anglii i przyłączyli się do Wolnych Francuzów generała de Gaulle.

Kilka lat później Alain de Boissieu poślubił córkę generała de Gaulle Elisabeth, a w latach późniejszych został generałem.

W późniejszym okresie Niemcy coraz bardziej zaostrzyli kontrole na terenie Oflagu II D Gross Born – Westfalenhof by uniemożliwić ucieczki z obozu. Jedyną szansą ucieczki stała się budowa podziemnych tuneli. Jeden z tuneli o długości ponad 20 metrów – na przełomie lipca i sierpnia 1941 r. – zbudowali oficerowie z baraku 8 izby 2 Bloku II. Po wykonaniu tunelu podzielone na grupy ucieczki zostały rozłożone w czasie. W dniu 12 sierpnia 1941 r. przez tunel uciekła grupa ośmiu Francuzów (sześciu spośród nich szczęśliwie dotarło do Francji). Niemcy bardzo szybko odkryli tunel i plany dalszych ucieczek wykonanym tunelem zostały na zawsze pogrzebane.

^{fot. plan tunelu}

^{fot. plan tunelu}

Po odkryciu tunelu Niemcy przenieśli jeńców z baraku 8 izby 2 Bloku II do baraku nr 35 izby 2 Bloku pierwszego. Barak 35 był trzecim barakiem od ogrodzenia obozu i znajdował się w części północnej Oflagu II D Gross BornWestfalenhof. W dniu 10 września 1941 r. dziewiętnastu jeńców postanowiło wybudować tunel, który posłużył do ucieczki. Planowany tunel miał długość 117 metrów i głębokość dochodzącą do 12 metrów poniżej gruntu. Początkowo do budowy tunelu zaangażowanych było trzynastu jeńców, później dołączyło pozostałych sześciu. Szczegóły dotyczące całej ucieczki można znaleźć pod adresem: http://oflags.fr/EVASIONS_pl.php.

^{fot. plan obozu w Bornym Sulinowie przygotowany dla ucieczki w 1942r.}

Po wielu trudach, w pełnej konspiracji i ośmiu miesiącach wytężonej pracy, jeńcy ukończyli budowę tunelu. W dniu 16 marca 1942 r. uciekła pierwsza grupa dziewięciu jeńców, następnego dnia kolejnych ośmiu, a 18 marca – u wylotu tunelu – zostaje ciężko ranny porucznik Andre Rabin (otrzymał 4 postarzały – 2 w ramię i 2 w brzuch).

Po interwencji jeńców francuskich, ciężko ranny porucznik Andre Rabin został przewieziony przez Niemców z obozu do szpitala jenieckiego w Stalagu II B Hammerstein (Czarne), gdzie zoperowany został przez polskiego lekarza (rodem z Kartuz) – dr Edmunda Mroczkiewicza. Andre Rabin umarł o godzinie 16.50, w dniu 19 marca 1942 r.

^{Zdjęcie jeńców z barku 35 izba 2 Blok 2, którzy przygotowywali ucieczkę z Oflagu II D Gross Born. Źródło : www.oflags.fr}

Zostaje pochowany na cmentarzu jenieckim przy Stalagu II B w Czarnem, w grobie nr 429.

W dniu 24 lipca 1942 r. został ekshumowany do Gdańska, na cmentarz francuski część F. Jego trumna została złożona w grobie 1249 rząd 7. W dniu 11 sierpnia 1951 r. szczątki Andre Rabina zostały przeniesione na cmentarz wojenny w podparyskiej miejscowości Thias, gdzie zostały pochowane obok brata, który w stopniu kaprala, jako jeniec wojenny, zginął w czasie alianckiego nalotu w pobliżu Warnemunde.

Kilka tygodni później, po ucieczce w dniach 14-16 maja 1942 r., jeńcy francuscy zostali wywiezieni do Oflagu II B Arnswalde (Choszczno), a stamtąd, do obozu obok dzisiejszego Kłomina zostają przywiezieni polscy oficerowie i ordynansi. W ciągu trzech dni wymienieni zostali wszyscy jeńcy w tych obozach. Za drutami Oflagu II D Gross Born – Westfalenhof polscy oficerowie starają się stworzyć namiastkę normalnego życia.

W dniu 17 września 2009 r. uroczyście zostaje otwarta Izba Muzealna w Bornem Sulinowie. Na otwarcie przyjeżdżają rodziny jeńców francuskich i polskich, których ojcowie przebywali w Oflagu II D Gross Born. W dniu uroczystości, na pamiątkę, rodziny jeńców posadziły dąb, który pięknie rośnie przy parkingu Liceum Ogólnokształcącego im. Bohaterów Oflagu II D.

Wśród wielu gości z Francji był Etienne Jacheet, którego ojciec Bernard był jeńcem wojennym w Oflagu II D. Zostaje nawiązana stała współpraca ze Stowarzyszeniem Przyjaciół Oflagu II D.

Niezwykłe zasługi w pielęgnowaniu historii jeńców wojennych ma Etienne Jacheet, który w latach 1993 – 2019 odbył 23 podróże do Polski z rodzinami francuskich jeńców wojennych. W tym czasie Borne Sulinowo i teren Oflagu II D Gross Born odwiedziło ok. 300 członków rodzin jeńców francuskich.

W dniu 15 maja 2012 r. w Bornem Sulinowie i następnego dnia – w Choszcznie – odbyły się obchody 70. rocznicy opuszczenia przez jeńców francuskich Oflagu II D Gross Born i przybycia do tego obozu polskich jeńców wojennych. Na tę niezwykłą uroczystość przybyła z Francji delegacja 32 osób, która przekazała w darze dla Izby Muzealnej kwotę 5.000,00 euro – jako dar serca zebrany wśród członków stowarzyszenia Amicale Oflag IID, IIB, XXIB. Pieniądze te przyczyniły się do zmiany wyposażenia Izby Muzealnej i znacząco pomogły na zmianę ekspozycji w Izbie Muzealnej.

W 2017 r. za kwotę blisko 4.000,00 zł zakupione zostały w jednym z brytyjskich archiwów zdjęcia lotnicze Oflagu II D Gross Born, wykonane w sierpniu 1944 przez brytyjskich lotników. Znaczącą część tej sumy przekazała rodzina Pana Adama Rohatyńskiego – obecnie zamieszkującego Szwecję – dawniej lekarza w Przychodni ZOZ w Bornem Sulinowie. Od momentu zakupu tych zdjęć było możliwe opracowanie dokładnych planów obozu i zlokalizowanie poszczególnych baraków. Zakupione zdjęcia pomogły w lokalizacji przebiegu trasy tunelu wykonanego przez francuskich jeńców wojennych w dniu 5 października 2019 r.

Szczególne podziękowania i słowa uznania za niezwykłą pomoc w odnalezieniu trasy tunelu z Oflagu II D należą się Panu majorowi w stanie spoczynku – Krzysztofowi Zagórskiemu ze Szczecina – filateliście i kolekcjonerowi materiałów z obozów jenieckich i dobremu duchowi wielu przedsięwzięć realizowanych w ostatnich latach w Izbie Muzealnej w Bornem Sulinowie.

Dziękuję Panu Krzysztofowi Jędrzejczakowi z Koszalina (firma Georadar24.com), Panu Dariuszowi Szymanowskiemu – wiceburmistrzowi Wołomina, niezwykłym pasjonatom historii, którzy bezinteresownie z własnym sprzętem namierzyli trasę tunelu. Słowa podziękowań kieruję do Pana Adama Sikorskiego za determinację, inspiracje i doprowadzenie poszukiwań do szczęśliwego finału. Składam serdeczne podziękowania dla leśników z Nadleśnictwa Borne Sulinowo – Pana Macieja Dudy i Pana Piotra Antczaka za wszechstronną pomoc i życzliwość. Słowa wdzięczności kieruję do 85 osób, które odpowiedziały na nasz apel i w dniu 5 – 6 października uczestniczyły w poszukiwaniach na terenie obozów jenieckich.

Dzięki zaangażowaniu tych osób odnaleziono wiele ciekawych artefaktów związanych z historią jeńców wojennych i dzięki nim udało się ocalić od zapomnienia część naszej wspólnej historii.

4 września 1993r. Bertrand de Cuniak – uciekinier z Oflagu II D Gross Born (jako 13. w 2. dniu ucieczki 17.03.1942r.). Aresztowany przez Gestapo na granicy Begijsko – Francuskiej.
Yves Bricard – uciekinier z Oflagu II D Gross Born jako 4. w pierwszym dniu ucieczki 16.03.1942r. Fotografia wykonana przed dworcem w Wałczu (Deutsch Krone), z którego rozpoczęli podróż w kierunku Francji w marcu 1942 roku.
AUTOR ZDJĘCIA: ETIENNE JACHEET – TIGY/FRANCJA. Źródło : www.oflags.fr

Bertrand de CUNIAC, który uciekł z Oflagu II D Gross Born 17 marca 1942r. w parze ze swoim kolegą Gabrielem de La Gorce. Fotografia z 7 maja 1999r., wykonana przed kasą kolejową w Wałczu, gdzie kupił bilet rozpoczynając swoją podróż w kierunku Francji po ucieczce z obozu.
AUTOR ZDJĘCIA: ETIENNE JACHEET – TIGY/FRANCJA. Źródło : www.oflags.fr